Kiedyś Marienthal - krótka historia Baniewic

Baniewice – powrót do dawnej historii

Baniewice, malowniczo położona wieś oddalona o 4 km na południowy zachód od Bań, to miejsce o bogatej historii, która sięga czasów średniowiecznych. Choć dzisiaj ma charakter rolniczy, jej przeszłość związana jest z zakonami rycerskimi i licznymi przemianami, które kształtowały krajobraz tej części Polski. Historia Baniewic (pod niemiecką nazwą Marienthal) pokazuje, jak wieś przetrwała trudne czasy, by stać się ciekawym miejscem na mapie Pomorza Zachodniego.

---

Historia Baniewic – od templariuszy do joannitów

Baniewice zostały założone przez templariuszy, którzy osiedlili się na Ziemi Bańskiej, przekazanej im przez księcia Barnima I w grudniu 1235 roku. Po raz pierwszy wieś pojawiła się w dokumentach w 1303 roku, kiedy była częścią Ziemi Bańskiej należącej do Zakonu Templariuszy. Po rozpadzie zakonu, Baniewice przeszły w ręce joannitów, co zostało potwierdzone w nadaniach lennych. Niemiecka nazwa Baniewic – Marienthal – nawiązywała do patronki zakonu, Marii, a jej wielokrotne zmiany podkreślały związek wsi z zakonem. Nazwę miejscowości zapisywano różnie: (1303) Mariendale, (1327) Mergendale, (1345) Margendale, (1420) Mariendall, (1493) Mergendal, (1484) Margendael, (1487) Mariendahl, (1528) Maryendal, do 1945 Marienthal.

Warto wspomnieć, że obecna nazwa Baniewice pochodzi od wzgórza Banzniz, które było wymienione w dokumentach z 1235 roku jako granica Ziemi Bańskiej. Obserwując tereny Gminy Banie z perspektywy mieszkańca, trudno znaleźć wzgórze, które choć trochę wyróżniałoby się swoją wysokością. Najpewniej konkretny pagórek, od którego wywodzi się nazwa Baniewice, wskazany jest w historycznych dokumentacjach Ziemi Bańskiej.

W ciągu wieków Baniewice zmagały się z pożarami, które niszczyły zabudowę w latach 1862, 1875, 1880, 1881 i 1934. Domniemywać można, że właśnie te wydarzenia spowodowały, że wybudowano staw zaraz przy głównej drodze (staw widoczny na zdjęciach). Pomimo tych trudności, wieś dynamicznie się rozwijała - przetrwała także wojnę trzydziestoletnią. Podczas spisu z 1913 roku Baniewice zamieszkiwało 768 osób. Na początku XX wieku rozbudowano lokalną szkołę oraz wybudowano tzw. "Dom Nauczyciela", co przyczyniło się do dalszego rozwoju infrastruktury.

Średniowieczny kościół w Baniewicach

Jednym z najważniejszych zabytków Baniewic jest średniowieczny kościół, wybudowany w XIII wieku w południowej części wsi. Ostatni katolicki proboszcz, Frentze Konow, był wzmiankowany w 1484 roku. Podczas wizytacji przeprowadzonej w 1603 roku, w inwentarzu świątyni wymieniono cenne przedmioty liturgiczne, takie jak patena z krzyżem joannitów oraz srebrny gotycki kielich z końca XV wieku, ozdobiony napisem „J. Maria”. Te zabytkowe elementy świadczą o długiej i bogatej historii kościoła.

Świątynia, orientowana i o prostokątnym rzucie, początkowo była pozbawiona wieży oraz wydzielonego prezbiterium. Jej mury zbudowano z granitowych bloków, które dziś są otynkowane, co utrudnia ocenę oryginalnego wyglądu budowli. Jednym z nielicznych dowodów na średniowieczne pochodzenie kościoła jest zachowany zachodni portal, który został odsłonięty spod tynku. Został on wykonany z granitowych kostek i klińców, a jego zwieńczeniem jest ostrołuk.

Przebudowy i losy kościoła w późniejszych wiekach

Kościół w Baniewicach nie uniknął licznych zmian w swojej historii. W XVII wieku był częściowo rozbudowywany, a w 1851 roku przeszedł gruntowną przebudowę, podczas której dobudowano wieżę oraz otynkowano zewnętrzne elewacje. Dwukondygnacyjna wieża, zbudowana nad zachodnią nawą, miała konstrukcję szkieletową o kwadratowym przekroju. Na jej pierwszej kondygnacji prawdopodobnie znajdował się dzwon, a druga kryła zegar z czterema tarczami. Wieżę wieńczył ostro zakończony dach z latarnią.

Niestety, podczas II wojny światowej kościół został częściowo zniszczony, a jego wieża nie przetrwała. Dopiero w 1977 roku podjęto się odbudowy świątyni, jednak bez rekonstrukcji wieży. Obecnie mury kościoła zwieńcza dwuspadowy dach, pokryty falistą blachą, co wraz z tynkami na elewacjach zatarło pierwotny, XIII-wieczny charakter budowli.

Cmentarze w Baniewicach – ślady przeszłości

Przykościelny teren, na którym mieścił się niegdyś cmentarz, jest otoczony XVI-wiecznym kamiennym murem. W murze znajdują się dwie bramy wykonane z cegły: północna, późnogotycka, z ostrołukowym przejazdem, oraz południowa, zdobiona renesansowym szczytem z falistymi spływami i pilastrami. Na zachodniej stronie muru znajduje się dodatkowa furta, również ozdobiona motywem maswerkowym.

Na północ od kościoła znajdował się także cmentarz ewangelicki, założony w XIX wieku. Niestety, po II wojnie światowej został on zniszczony, a obecnie jego istnienie przypomina jedynie szpaler lip, uformowanych w kształt litery T.

Baniewice – dziedzictwo i przyszłość

Historia Baniewic to opowieść o przetrwaniu, adaptacji i odbudowie. Wieś, która przetrwała wojny, pożary i zniszczenia, do dziś zachowuje swoje dziedzictwo. Kościół i jego otoczenie, rozległe pola i łąki, są świadectwem bogatej przeszłości tego miejsca, a dynamiczny rozwój wsi na przestrzeni wieków ukazuje, jak mocno zakorzeniona jest w niej historia. Baniewice (kiedyś Marienthal) to idealny przykład na to, jak dawne tradycje mogą żyć w harmonii z teraźniejszością, przypominając o swoim znaczeniu nawet w dzisiejszych czasach.

(dodano: 19.10.2024)